Sposób organizacji służby bhp zależy od liczby zatrudnionych pracowników, ale mimo określonych limitów, właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

Mimo określonych progów zatrudnienia, właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

Poza kwalifikacjami do wykonywania zadań służby bhp, pracownik wykonujący te zadania musi posiada ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp.

Utworzenie służby bhp lub powierzanie wykonywania zadań tej służby innym osobom pracodawca ma obowiązek konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami, którzy są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają – przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

Szkoła (przedszkole) zatrudniająca więcej niż 100 pracowników

Dyrektor jednostki zatrudniającej więcej niż 100 pracowników ma obowiązek utworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Liczbę pracowników służby bhp pracodawca ustala biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie pracy warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Służbę bhp, stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne, które w zależności od liczby pracowników mogą być jednoosobowe lub wieloosobowe. W przypadku jednostki, w której zatrudnionych jest od 100 do 600 pracowników dyrektor może utworzyć wieloosobową lub jednoosobową komórkę. Może również zatrudnić w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Dyrektor jednostki zatrudniającej ponad 600 pracowników ma obowiązek zatrudnić w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.

Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach:

• inspektorów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy,
• starszych inspektorów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy,
• specjalistów starszych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy,
• głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wymaganie kwalifikacyjne dla pracowników służby bhp:

• inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,
• starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca:
  • zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub
  • wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,
• starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
• głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.

Komórka wieloosobowa

Jeżeli pracodawca utworzył wieloosobową komórkę organizacyjną ds. bhp, wówczas osoba kierującą taką komórką musi spełniać wymagania kwalifikacyjne określone co najmniej dla stanowiska specjalisty ds. bhp.

Komórka jednoosobowa

W przypadku utworzenia komórki jednoosobowej, jej pracownik powinien spełniać wymagania kwalifikacyjne określone co najmniej dla starszego inspektora ds. bhp.

Pracownik służby bhp nie może być obciążany innymi zadaniami niż zadania określone dla tej służby.

Szkoła (przedszkole) zatrudniająca do 100 pracowników

Dyrektor jednostki zatrudniającej do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracownik taki musi jednak posiadać kwalifikacje określone dla stanowisk w służbie bhp, o których mowa wyżej (co najmniej jak dla inspektora ds. bhp).

Ponieważ pracownik, któremu dyrektor powierza wykonywanie zadań służby bhp, wykonuje przede wszystkim zadania wynikające z zajmowanego stanowiska, dyrektor powinien tak dostawać organizację i rozkład czasu pracy tego pracownika, aby zapewnić mu pełną realizację zadań określonych dla służby bhp.

Szkoła (przedszkole) oświatowa zatrudniająca do 50 pracowników

Szkoła i przedszkole prowadzą działalność edukacyjną, która jest zakwalifikowana do grupy działalności, dla której ustalono trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Z tego powodu, w przypadku placówki zatrudniające do 50 pracowników, dyrektor może sam wykonywać zadania służby bhp, ale pod warunkiem, że ukończył szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp.

Co w przypadku braku kompetentnych pracowników?

W przypadku braku kompetentnych pracowników pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania określone dla specjalisty ds. bhp lub osobie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.

Aby móc skorzystać z powyższej możliwości, dyrektor musi być w stanie wykazać, że nie ma i nie może znaleźć do wykonywania obowiązków w zakresie bhp pracownik z wymaganymi kwalifikacjami. W razie kontroli będzie musiał również wykazać, że bez rezultatu poszukiwał wykfalifikowanych pracowników na rynku pracy.

Zakres działania i uprawnienia służby bhp w szkole

Służba bhp oraz pracownicy wykonujący zadania tej służby podlegają bezpośrednio dyrektorowi, a do ich zadań należy:

• przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
• bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
• sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,
• udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
• udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji szkoły, jako zakładu pracy albo jej części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji,
• udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników,
• zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,
• przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,
• udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
• udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków,
• prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
• doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą,
• doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
• współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników,
• współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami,
• współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnego przepisach,
• współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników,
• współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi przy:
  • podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,
  • podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy,
• uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy,
• inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

W celu realizacji powyższych zadań, pracodawca udostępnia służbie bhp lub pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy informacje mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, w szczególności dotyczące:

• stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
• zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, zapobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,
• środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników.

Służba bhp lub pracownicy wykonujący zadania tej służby w swojej działalności korzystają również z wielu uprawnień, do których należy:

• przeprowadzanie kontroli stanu bhp, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
• występowanie do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bhp,
• występowanie do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bhp,
• występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp,
• niezwłoczne wstrzymanie pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
• niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,
• niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
• wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Pracownik służby bhp oraz pracownik, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp.

Udział przedstawiciela służby bhp w komisjach powypadkowych

Prawodawcy przewidzieli również udział służby bhp w ustalaniu przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy. Zgodnie z rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy.

Jeśli pracodawca, zgodnie z wcześniej opisanymi okolicznościami, nie ma obowiązku tworzenia służby bhp, w skład zespołu powypadkowego zamiast pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy, albo specjalista spoza zakładu pracy.

Podobne rozwiązanie przewidziano w przypadku wypadków uczniów i innych osób pozostających pod opieką szkoły. W takim przypadku dyrektor powołuje zespół powypadkowy w skład którego również wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. Jeżeli nie jest możliwy udział w pracach zespołu jednej z wymienionych osób, dyrektor powołuje w jej miejsce innego pracownika przeszkolonego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.