Organizacja krajoznawstwa i turystyki
Szkoła może być organizatorem krajoznawstwa i turystyki na podstawie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki.
Czym jest turystyka i krajoznawstwo?
Ani ustawa Prawo Oświatowe ani rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (zwane dalej rozporządzeniem) nie zawierają definicji turystyki i krajoznawstwa. Należałoby się zatem odwołać do pojęć słownikowych. Posłużę się zatem Encyklopedią oraz Słownikiem Języka Polskiego PWN.
Turystyka definiowana jest jako wszelkie formy zmiany miejsca pobytu, jeśli nie są związane z pracą zawodową lub zmianą miejsca zamieszkania, tak w kraju, jak i za granicą.
Krajoznawstwo z kolei jest definiowane jako wiedza o kraju ojczystym lub regionie, poznawanie ich historii, geografii przez organizowanie wycieczek, konkursów itp.
Krajoznawstwo i turystyka szkolna obejmują wiele obszarów edukacji i wychowania dzieci i młodzieży. Mogą także stanowić obszerny zakres działań poszerzających ofertę szkoły o atrakcyjne formy zdobywania wiedzy i umiejętności oraz realizacji potrzeb i rozwijania zainteresowań uczniów.
Formy organizowania przez szkoły krajoznawstwa i turystyki
Turystyka i krajoznawstwo w aspekcie szkolnym może być organizowana wyłącznie w formie wycieczek. Jednak nie każde zorganizowane wyjście z uczniami poza teren szkoły będzie wycieczką w rozumieniu przepisów oświatowych. Poza szkołą organizowane są także inne zajęcia, np. zajęcia na basenie, wyjście do kina na film będący lekturą szkolną. Wycieczką szkolną będzie natomiast wyjście (wyjazd) uczniów poza teren szkoły, ale wówczas, gdy będzie związane z działalnością turystyczno-krajoznawczą. Jeżeli wyjście nie służy realizowaniu takiego celu należy uznać za wyjście grupowe.
Rozporządzenie określa trzy rodzaje wycieczek szkolnych:
- wycieczki przedmiotowe,
- wycieczki krajoznawczo-turystyczne o charakterze interdyscyplinarnym,
- specjalistyczne wycieczki krajoznawczo-turystyczne.
Wycieczki przedmiotowe, są to wycieczki inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia programu wychowania przedszkolnego albo programu nauczania w ramach jednego lub kilku przedmiotów.
Z kolei wycieczki krajoznawczo-turystyczne o charakterze interdyscyplinarnym, są to wycieczki, w których udział nie wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem. Organizowane są w celu nabywania wiedzy o otaczającym środowisku i umiejętności zastosowania tej wiedzy w praktyce.
Specjalistyczne wycieczki krajoznawczo-turystyczne są zaś definiowane jako takie, w których udział wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego, sprawnościowego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem. Ponadto program takiej wycieczki przewiduje intensywną aktywność turystyczną, fizyczną lub długodystansowość na szlakach turystycznych.
Z kolei ze względu na miejsce organizacji wycieczki można sklasyfikować jako:
- krajowe,
- zagraniczne.
W jakim okresie szkoła może organizować wycieczki?
Zgodnie z rozporządzenie, szkoła może organizować wycieczki w trakcie roku szkolnego. Mogą się one odbywać w ramach zajęć dydaktyczno-wychowawczych lub opiekuńczych.
Nie można organizować krajoznawstwa i turystyki w okresie ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej. W tym czasie możliwe jest organizowanie wypoczynku dzieci i młodzieży na odrębnych zasadach.
Niedopuszczalne jest realizowanie wycieczek podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi.
Cele organizacji krajoznawstwa i turystyki w szkole
Organizowanie przez szkoły krajoznawstwa i turystyki ma na celu:
- poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii,
- poznawanie kultury i języka innych państw,
- poszerzanie wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego,
- wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania,
- upowszechnianie wśród uczniów zasad ochrony środowiska naturalnego oraz wiedzy o składnikach i funkcjonowaniu rodzimego środowiska przyrodniczego, a także umiejętności korzystania z zasobów przyrody,
- upowszechnianie zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej oraz podnoszenie sprawności fizycznej,
- poprawę stanu zdrowia uczniów pochodzących z terenów zagrożonych ekologicznie,
- przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym, w szczególności w ramach profilaktyki uniwersalnej,
- poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach.
Z powyższych zapisów można wyciągnąć wniosek, iż szkoła może organizować wycieczki w celach edukacyjnych i wychowawczych, a nie jako wyjazdy o charakterze wypoczynkowym. Te ostatnie to raczej zadanie biur podróży i instytucji zajmujących się imprezami turystycznymi.
Kto może być organizatorem wycieczek szkolnych?
Organizatorem wycieczki szkolnej może być publiczna szkoła, przedszkole lub placówka (na potrzeby artykułu wszystkie ujęte w jednym określeniu “szkoła”). Niemniej szkoła może współdziałać w organizowaniu krajoznawstwa i turystyki ze stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których przedmiotem działalności jest krajoznawstwo i turystyka. Mogą to być zarówno stowarzyszenia takie jak np. PTTK, PTSM, ale i fachowe biura podróży.
Finansowanie wycieczek szkolnych?
Przy organizowaniu wycieczek szkolnych dyrektor powinien również wziąć pod uwagę przepisy związane z finansami publicznymi. W rozporządzeniu zrezygnowano z określenia sposobu finasowania wycieczek ze środków pozabudżetowych. W uzasadnieniu do rozporządzenia czytamy, że pominięcie tego przepisu nie zmienia dotychczasowej sytuacji w zakresie finansowania wycieczek krajoznawczych i turystycznych.
Możliwość ich finansowania z wykorzystaniem środków pozabudżetowych wynika bowiem z odrębnych przepisów. Organizowanie dla uczniów różnorodnych form krajoznawstwa i turystyki może być wspierane przez radę szkoły lub radę rodziców z gromadzonych funduszy z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł, zgodnie z art. 80 ust. 3 i art. 84 ust. 6 Ustawy Prawo oświatowe. Możliwość finansowania wycieczek z tych źródeł może być przewidziana w regulaminie rady szkoły lub rady rodziców. Finansowanie tych form działalności szkoły lub placówki odbywać się będzie na ogólnych zasadach wynikających z przepisów w sprawie finansów publicznych i prawa cywilnego. Takie rozwiązanie nie spowoduje skutków finansowych dla jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły i placówki.
Organizacja wycieczek szkolnych?
Organizacja wycieczki zawsze wymaga uzyskania zgody dyrektora szkoły. Zgoda taka wyrażana jest poprzez zatwierdzenie karty wycieczki, której wzór został określony w rozporządzeniu. Do karty wycieczki należy każdorazowo dołączyć listę uczniów biorących udział w wycieczce. Lista taka powinna zawierać imię i nazwisko ucznia oraz telefon rodzica lub rodziców ucznia. Listę uczestników również podpisuje dyrektor szkoły.
Udział w wycieczce uczniów niepełnoletnich wymaga uzyskania pisemnej zgody rodziców ucznia.
Organizację i program wycieczki dostosowuje się do:
- wieku,
- zainteresowań,
- potrzeb,
- stanu zdrowia,
- kondycji,
- sprawności fizycznej,
- umiejętności
uczniów.
Dodatkowe formalności przy organizacji wycieczek zagranicznych
O organizacji wycieczki zagranicznej dyrektor szkoły jest obowiązany poinformować organ prowadzący i organ sprawujący nadzór pedagogiczny o organizowaniu takiej wycieczki.
W tym celu dyrektor przekazuje ww. organom kartę wycieczki. Nie przekazuje jednak listy uczniów.
Ponadto szkoła ma obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia na rzecz osób biorących udział w wycieczce zagranicznej, o ile obowiązek zawarcia takiej umowy nie wynika z odrębnych przepisów.
Organizując wycieczkę zagraniczną, warto przed wyjazdem zapoznać się z adresami polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych oraz ich numerami telefonów. Na stronie internetowej: Informacje dla podróżujących – Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Portal Gov.pl (www.gov.pl) można sprawdzić aktualne informacje dla podróżujących do różnych krajów.
Kadra wycieczek szkolnych
Do zadań dyrektora szkoły należy wyznaczenie kierownika i opiekunów w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób biorących udział w wycieczce.
Przed dopuszczeniem osoby niebędącej pracownikiem pedagogicznym szkoły należy ponadto uzyskać informację, czy dane tej osoby są zamieszczone w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.
Dyrektor może wyrazić zgodę na łączenie funkcji kierownika i opiekuna wycieczki, jednak pod warunkiem, że zapewniona zastanie właściwa opieka nad jej uczestnikami. Należy pamiętać, że inny jest zakres obowiązków opiekuna, a inny kierownika i decyzja o połączeniu tych funkcji powinna uwzględniać możliwość rzetelnego sprawowania obu funkcji.
Liczba opiekunów
W zakresie liczby opiekunów na wycieczkach nie zostały określone normy w przepisach dotyczących organizacji przez szkoły krajoznawstwa i turystyki. Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach liczba osób sprawujących opiekę na uczestnikami wycieczek oraz sposób sprawowania tej opieki powinny uwzględniać wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność uczestników wycieczki, a także specyfikę wycieczek oraz warunki, w jakich będą się one odbywać. Decyzję o liczbie opiekunów zawsze podejmuje dyrektor szkoły, a pomocny może być w tej kwestii np. regulamin
organizowania wycieczek, który można opracować w szkole.
Przy ustalaniu liczby uczniów znajdujących się pod opieką kadry wycieczki wiele szkół posiłkuje się również normami określonymi w nieobowiązującym już Rozporządzeniu MEN z dnia 17 sierpnia 1992 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny w szkołach i placówkach publicznych. Trzeba jednak pamiętać, że Rozporządzenie to utraciło moc 22 października 2002 r.
W praktyce szkolnej można spotkać następujące normy dotyczące liczby opiekunów:
- 1 opiekun na 1 klasę podczas wycieczek przedmiotowych w obrębie miejscowości będącej siedzibą szkoły,
- 1 opiekun na 15 uczestników przy korzystaniu ze środków transportu,
- 1 opiekun na 10 uczestników podczas pozostałych wycieczek (w tym górskich, specjalistycznych itp.).
Przy organizacji wycieczek wielodniowych należy uwzględnić konieczność zapewnienia należytej opieki przez cały czas trwania wycieczki – trzeba więc wyznaczyć odpowiednią liczbę opiekunów również w odniesieniu do przepisów dotyczących norm czasu pracy nauczycieli. Zgodnie z art. 42 ust. 1 Karty nauczyciela czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień, natomiast w myśl art. 42c KN – obowiązuje go pięciodniowy tydzień pracy. Za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy nauczyciel powinien otrzymać inny dzień wolny, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego może otrzymać odrębne wynagrodzenie.
Kierownik wycieczki
Kierownikiem wycieczki szkolnej może być wyłącznie pracownik pedagogiczny szkoły.
Do zadań kierownik wycieczki należy:
- opracowanie programu,
- opracowanie regulaminu wycieczki,
- zapoznanie uczniów, rodziców i opiekunów wycieczki z programem i regulaminem wycieczki,
- poinformowanie uczniów, rodziców i opiekunów wycieczki o celu i trasie wycieczki,
- zapewnienie warunki do pełnej realizacji programu wycieczki i przestrzegania jej regulaminu oraz sprawowanie nadzór w tym zakresie,
- zapoznanie uczniów i opiekunów wycieczki z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnienie warunków do ich przestrzegania,
- określenie zadań opiekunów wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki oraz zapewnienia opieki i bezpieczeństwa uczniom,
- nadzorowanie zaopatrzenia uczniów i opiekunów wycieczki w odpowiedni sprzęt, wyposażenie oraz apteczkę pierwszej pomocy,
- organizację i nadzór transportu, wyżywienia i noclegów dla uczniów i opiekunów wycieczki,
- dokonywanie podziału zadań wśród uczniów,
- dysponowanie środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki,
- dokonanie podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki po jej zakończeniu i poinformowanie o tym dyrektora szkoły i rodziców, w formie i terminie przyjętych w danej szkole.
Opiekunowie wycieczki
Co do zasady opiekunem wycieczki szkolnej powinien być pracownik pedagogiczny szkoły. Niemniej, w zależności od celu i programu wycieczki opiekunem wycieczki może być także osoba niebędąca pracownikiem pedagogicznym szkoły, wyznaczona przez dyrektora szkoły.
Wyznaczając jednak na opiekuna osobę inną niż pracownik pedagogiczny szkoły, należy zwrócić uwagę, czy w należytym stopniu będzie ona w stanie realizować nałożone na nią obowiązki. Opiekun nie zajmuje się wyłącznie sprawowaniem bezpośredniej opieki, ale ma zadanie realizować założony program wycieczki. Powinien zatem posiadać odpowiednie przygotowanie, znać specyfikę uczestników oraz charakter wycieczki. Opiekun powinien mieć również predyspozycje do pracy z dziećmi i młodzieżą w kontekście utrzymania właściwej dyscypliny i porządku.
Do zadań opiekuna wycieczki należy:
- sprawowanie opieki nad powierzonymi mu uczniami,
- współdziałanie z kierownikiem wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki i przestrzegania jej regulaminu,
- sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem regulaminu wycieczki przez uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa,
- nadzorowanie wykonywania zadań przydzielonych uczniom,
- wykonywanie innych zadań zleconych przez kierownika wycieczki.
Dodatkowe wymagania wobec kadry wycieczek specjalistycznych
Dodatkowe wymagania określone zostały dla kadry specjalistycznych wycieczek krajoznawczo-turystycznych. W tym przypadku zarówno kierownik, jak i opiekunowie wycieczki obowiązani są posiadać udokumentowane przygotowanie zapewniające bezpieczną realizację programu wycieczki.
Należy podkreślić, iż samo wykonywanie profesji np. przewodnika (za wyjątkiem górskiego), trenera czy instruktora sportu nie świadczy o posiadaniu przez taką osobę potwierdzonych kwalifikacji. Stąd w Rozporządzeniu znalazł się wymóg udokumentowania odpowiedniego przygotowania. Decyzję w sprawie spełnienia tego warunku podejmuje dyrektor szkoły, wyrażając zgodę na organizację wycieczki.
Dodatkowe wymagania wobec kadry wycieczek zagranicznych
W przypadku organizacji wycieczki zagranicznej kierownik wycieczki lub co najmniej jeden opiekun wycieczki powinien znać język obcy na poziomie umożliwiającym porozumiewanie się w krajach tranzytowych i kraju docelowym. Nie jest przy tym wymagane udokumentowanie tej znajomości, a decyzję w tej sprawie podejmuje dyrektor.
Praktyczne aspekty organizacji niektórych rodzajów wycieczek
Wycieczki autokarowe
Przewóz osób podczas wycieczki autokarowej może odbywać się tylko pojazdem do tego przeznaczonym lub przystosowanym, a liczba przewożonych osób nie może przekraczać liczby miejsc określonych w dowodzie rejestracyjnym.
Autokar przewożący zorganizowaną grupę dzieci lub młodzieży w wieku do 18 lat powinien być przy tym oznakowany z przodu i z tyłu kwadratowymi tablicami barwy żółtej z symbolem dzieci barwy czarnej.
Podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas podróży autokarem:
- miejsca przy drzwiach powinni zajmować opiekunowie,
- podczas wsiadania oraz wysiadania uczestników kierowca powinien włączyć światła awaryjne,
- przejścia w autokarze powinny być wolne,
- w czasie jazdy uczestnicy nie powinni spacerować po autobusie, stawać na siedzeniach, między siedzeniami i wychylać się przez okna,
- jeżeli autobus jest wyposażony w pasy bezpieczeństwa, pasażerowie muszą mieć je zapięte,
- postoje powinno się organizować tylko na terenie parkingów lub w wyznaczonych miejscach,
- podczas postoju zabrania się wchodzenia na jezdnię i jej przekraczania,
- po każdym postoju opiekunowie sprawdzają obecność uczestników,
- zabronione są wyrzucanie jakichkolwiek przedmiotów przez okna i rzucanie przedmiotami w autokarze,
- opiekun wsiada ostatni, a wysiada pierwszy.
Przed wyjazdem warto sprawdzić autokar na specjalnej stronie przygotowanej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (www.bezpiecznyautobus.gov.pl), na której wpisuje się numer rejestracyjny autobusu. W odpowiedzi uzyskamy raport zawierający m.in. dane techniczne pojazdu, informacje o obowiązkowym ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej oraz o tym, czy autokar posiada ważne obowiązkowe badania techniczne.
Można także zwrócić się do policji z prośbą o stosowną kontrolę stanu technicznego autokaru oraz uprawnień kierowcy. Najlepiej zgłoszenie takie wykonać z kilkudniowym wyprzedzeniem, gdyż przy dużej liczbie zgłoszeń nie zawsze patrol policji będzie mógł dotrzeć na miejsce i dokonać kontroli tuż przed wyjazdem.
Poruszanie się po drogach
Prowadząc wycieczkę po drogach, należy stosować się do przepisów dotyczących ruchu pieszych. Najbezpieczniej jest prowadzić wycieczkę w postaci kolumny pieszych. Kolumnę prowadzi wyłącznie osoba pełnoletnia, czyli kierownik lub opiekun.
Nie wolno prowadzić kolumny pieszych podczas mgły!
Kolumna dzieci w wieku do 10 lat jest obowiązana korzystać z drogi dla pieszych lub drogi dla pieszych i rowerów, a w razie ich braku – z pobocza. Jeżeli nie ma pobocza lub czasowo nie można z niego korzystać, kolumna może poruszać się po jezdni, pod warunkiem zajmowania miejsca jak najbliżej jej krawędzi i ustępowania miejsca nadjeżdżającym pojazdom. Kolumna dzieci do lat 10 nie może jednak poruszać się po jedni w warunkach niedostatecznej widoczności lub mgły. Ponadto dzieci w wieku do 10 lat mogą iść w kolumnie tylko dwójkami.
Kolumna pieszych (z wyjątkiem pieszych w wieku do 10 lat, o czym mowa była powyżej) może się poruszać tylko prawą stroną jezdni. Liczba pieszych idących jezdnią w kolumnie obok siebie nie może przekraczać 4, pod warunkiem, że kolumna nie zajmuje więcej niż połowy szerokości jezdni.
Jeśli prowadzimy kolumnę w warunkach niedostatecznej widoczności, musimy zadbać o właściwe oświetlenie. Pierwszy i ostatni z idących z lewej strony są obowiązani nieść latarki: pierwszy – ze światłem białym, skierowanym do przodu, ostatni – ze światłem czerwonym, skierowanym do tyłu. Światło latarek powinno być widoczne z odległości co najmniej 150 m.
Wybrane zasady dotyczące przepisów o ruchu pieszych:
- pieszy wchodzący na jezdnię, drogę dla rowerów lub torowisko albo przechodzący przez te części drogi jest obowiązany zachować szczególną ostrożność oraz korzystać z przejścia dla pieszych,
- pieszy znajdujący się na przejściu dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem. Pieszy wchodzący na przejście dla pieszych ma pierwszeństwo przed pojazdem, z wyłączeniem tramwaju,
- przechodzenie przez jezdnię lub drogę dla rowerów poza przejściem dla pieszych jest dozwolone na przejściu sugerowanym albo poza przejściem sugerowanym, jeżeli odległość od przejścia dla pieszych przekracza 100 m. Jeżeli jednak skrzyżowanie znajduje się w odległości mniejszej niż 100 m od wyznaczonego przejścia dla pieszych, przechodzenie jest dozwolone również na tym skrzyżowaniu,
- przechodzenie przez jezdnię lub drogę dla rowerów poza przejściem dla pieszych jest dozwolone tylko pod warunkiem, że nie spowoduje zagrożenia bezpieczeństwa ruchu lub utrudnienia ruchu pojazdów. Pieszy jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa pojazdom i do przeciwległej krawędzi jezdni lub drogi dla rowerów iść drogą najkrótszą, prostopadle do osi jezdni lub drogi dla rowerów,
- jeżeli na drodze znajduje się tunel lub wiadukt dla pieszych albo pieszych i rowerów, pieszy jest obowiązany korzystać z niego,
- na obszarze zabudowanym na drodze dwujezdniowej pieszy, przechodząc przez jezdnię, jest obowiązany korzystać tylko z przejścia dla pieszych,
- jeżeli wysepka dla pasażerów na przystanku komunikacji publicznej łączy się z przejściem dla pieszych, przechodzenie do i z przystanku jest dozwolone tylko po tym przejściu,
- jeżeli przejście dla pieszych wyznaczone jest na drodze dwujezdniowej, przejście na każdej jezdni uważa się za przejście odrębne. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przejścia dla pieszych w miejscu, w którym ruch pojazdów jest rozdzielony wysepką lub za pomocą innych urządzeń na jezdni.
Należy również pamiętać, że pieszych obowiązują następujące zakazy:
- wchodzenia na jezdnię lub drogę dla rowerów
bezpośrednio przed jadący pojazd, w tym również na przejściu dla pieszych, - wchodzenia na jezdnię lub drogę dla rowerów spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi,
- przechodzenia przez jezdnię lub drogę dla rowerów w miejscu o ograniczonej widoczności drogi,
- zwalniania kroku lub zatrzymywania się bez uzasadnionej potrzeby podczas przechodzenia przez jezdnię, drogę dla rowerów lub torowisko,
- przebiegania przez jezdnię lub drogę dla rowerów,
- chodzenia po torowisku,
- wchodzenia na torowisko, gdy zapory lub półzapory są opuszczone lub opuszczanie ich rozpoczęto,
- przechodzenia przez jezdnię lub drogę dla rowerów w miejscu, w którym urządzenie zabezpieczające lub przeszkoda oddzielają drogę dla pieszych lub drogę dla pieszych i rowerów od jezdni lub drogi dla rowerów, bez względu na to, po której stronie jezdni one się znajdują,
- korzystania z telefonu lub innego urządzenia elektronicznego podczas wchodzenia lub przechodzenia przez jezdnię, drogę dla rowerów lub torowisko, w tym również podczas wchodzenia lub przechodzenia przez przejście dla pieszych – w sposób, który prowadzi do ograniczenia możliwości obserwacji sytuacji na jezdni, drodze dla rowerów, torowisku lub przejściu dla pieszych.
Wycieczki górskie
Zasady bezpieczeństwa w górach reguluje ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach.
W trosce o bezpieczeństwo własne i innych osób, uczestnicy i kadra są zobowiązani w szczególności do:
- zapoznania się z zasadami korzystania z danego terenu, obiektu lub urządzenia i ich przestrzegania,
- stosowania się do znaków nakazu i zakazu umieszczanych przez upoważnione podmioty,
- zapoznania się oraz dostosowania swoich planów aktywności do umiejętności, aktualnych warunków atmosferycznych, prognozy pogody, komunikatu lawinowego dla danego obszaru i zastosowania się do zaleceń i ograniczeń wynikających z ogłoszonego stopnia zagrożenia lawinowego oraz z panujących i przewidywanych warunków atmosferycznych,
- użytkowania sprzętu odpowiedniego do rodzaju podejmowanej aktywności, sprawnego technicznie i zgodnie z jego przeznaczeniem i zasadami użycia,
- bezzwłocznego informowania podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa górskiego o zaistniałym wypadku lub zaginięciu osoby oraz o innych zdarzeniach nadzwyczajnych mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo osób.
O liczbie opiekunów podczas wycieczki górskiej decyduje dyrektor, jednak zaleca się, aby jednemu opiekunowi powierzyć nie więcej niż 10 uczestników. Ponieważ spora część terenów górskich znajduje się na obszarach parków narodowych i krajobrazowych, należy zawsze zapoznać się z postanowieniami dotyczącymi zasad przebywania na ich terenie, wydanymi przez właściwe władze tych parków, oraz ściśle ich przestrzegać.
Wychodząc w góry, w miejscu pobytu zawsze powinniśmy zostawić wiadomość o trasie wycieczki i planowanej godzinie powrotu. Przed wyruszeniem w góry warto zaopatrzyć się w przewodniki i mapy turystyczne, zapoznać z siecią schronisk turystycznych na trasie i właściwie oszacować czas wędrówki. Trasę wycieczki najlepiej planować, kierując się znakowanymi szlakami turystycznymi.
Szlaki piesze są oznaczone specjalnymi symbolami za pomocą trzech przylegających do siebie poziomych pasów, z których zewnętrzne są koloru białego, a środkowy oznaczony jest kolorem szlaku (czarny, czerwony, niebieski, zielony, żółty).
Uwaga! W przypadku szlaków pieszych ich kolor nie ma związku ze stopniem trudności. Szlak główny jest oznaczony kolorem czerwonym. Kolor niebieski wyznacza szlaki pokonujące duże odległości – dalekobieżne. Żółtym znakuje się krótkie szlaki łącznikowe. Zielony oznacza szlak doprowadzający do charakterystycznych miejsc. Natomiast kolor
czarny wyznacza krótki szlak dojściowy.
Wszyscy uczestnicy powinni stale utrzymywać kontakt wzrokowy, a pomiędzy uczestnikami i opiekunami powinna być zapewniona sprawna łączność. Przydatne będzie wpisanie do
książki telefonicznej telefonów alarmowych, np.: Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe: 601 100 300, numer alarmowy: 985.
Wędrówka w górach wiąże się nie tylko z ryzykiem wypadku, ale także z nieprzewidywalnością sytuacji pogodowej. Na szlaku mogą nas spotkać niespodzianki w postaci burzy, ulewnego deszczu, mgły, silnego wiatru, znacznej różnicy temperatur. Nawet pomimo optymistycznych prognoz pogody powinniśmy być przygotowani na takie zdarzenia i zaopatrzeni w stosowny ubiór i ekwipunek. Jeżeli na wycieczce doszło do wypadku i konieczne jest wezwanie pomocy, należy w pierwszej kolejności próbować wezwać pomoc przez np. telefon komórkowy. Gdyby nie było takiej możliwości, trzeba próbować wezwać pomoc za pomocą kontaktu głosowego lub wysłania znaku świetlnego (sygnał wysyłamy sześć razy na minutę). Potwierdzeniem odebrania alarmu, wezwania pomocy, jest odpowiedź wysyłana trzy razy na minutę. W przypadku usłyszenia lub zaobserwowania takiego komunikatu należy zawiadomić GOPR lub inne służby ratunkowe.
Wycieczki rowerowe
Zgodnie z przepisami ruchu drogowego rowerzyści mogą poruszać się w kolumnie liczącej nie więcej niż 15 rowerów. W grupie 15 osób powinien być co najmniej jeden opiekun.
Wybrane zasady dotyczące ruchu rowerów:
- uczestnicy wycieczki jadą jeden za drugim,
- uczestnicy wycieczki obowiązani są korzystać z drogi dla rowerów, drogi dla pieszych i rowerów lub pasa ruchu dla rowerów, jeżeli są one wyznaczone dla kierunku, w którym się poruszają lub zamierzają skręcić (korzystając z drogi dla pieszych i rowerów, jesteśmy obowiązani zachować szczególną ostrożność i ustępować pierwszeństwa pieszemu),
- rowerzysta nie może jechać obok innego uczestnika ruchu, ale dopuszcza się wyjątkowo jazdę po jezdni kierującego rowerem obok innego roweru, jeżeli nie utrudnia to poruszania się innym uczestnikom ruchu albo w inny sposób nie zagraża bezpieczeństwu ruchu drogowego,
- zabrania się jazdy rowerem bez trzymania co najmniej jednej ręki na kierownicy oraz nóg na pedałach lub podnóżkach,
- nie wolno czepiać się innych pojazdów.
Organizując wycieczkę, należy zadbać o prawidłowe wyposażenie wszystkich rowerów. Do obowiązkowego wyposażenia roweru należą:
- co najmniej jedno światło przednie białe lub żółte świecące ciągłym albo migającym światłem,
- co najmniej jedno światło tylne czerwone, odblaskowe,
- co najmniej jedno światło tylne czerwone świecące ciągłym lub migającym światłem,
- co najmniej jeden skutecznie działający hamulec, dzwonek lub inny sygnał ostrzegawczy o nieprzeraźliwym dźwięku.
Nie mamy obowiązku mieć zamontowanych świateł na rowerze, gdy nie są one wymagane, czyli np. podczas jazdy w dzień. Można więc stosowne oświetlenie schować np. w plecaku albo zostawić w domu lub schronisku, jeśli wycieczka nie będzie się odbywać po zmroku lub w warunkach niedostatecznej widoczności. Wyjątkiem jest tylne światełko odblaskowe o barwie czerwonej, które musi być zamontowane na stałe.
W trosce o bezpieczeństwo należy także rozważyć zaopatrzenie uczestników wycieczki rowerowej w dobrej jakości kaski. Opiekunowie powinni posiadać odpowiednie zestawy naprawcze i pompkę (z odpowiednimi końcówkami), aby w razie awarii można było dokonać szybkiej naprawy i kontynuować wycieczkę
Wycieczki nad wodę, kąpiel, plażowanie
Zasady bezpieczeństwa nad wodą reguluje ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych i rozporządzenia wydane na jej podstawie.
Uczącym się pływać i kąpiącym się zapewnia się stały nadzór ratownika lub ratowników i ustawiczny nadzór opiekuna lub opiekunów ze strony szkoły lub placówki. Nie można zatem powierzyć kąpiących się wyłącznie opiece ratownika.
W aktualnym stanie prawnym wyróżniamy następujące wyznaczone obszary wodne i miejsca do kąpieli:
- kąpielisko – wyznaczony przez radę gminy wydzielony i oznakowany fragment wód powierzchniowych, wykorzystywany przez dużą liczbę osób kąpiących się, pod warunkiem, że w stosunku do tego kąpieliska nie wydano stałego zakazu kąpieli (kąpieliskiem nie jest: pływalnia, basen pływacki lub uzdrowiskowy, zamknięty zbiornik wodny podlegający oczyszczaniu lub wykorzystywaniu w celach terapeutycznych, sztuczny, zamknięty zbiornik wodny, oddzielony od wód powierzchniowych i wód podziemnych),
- miejsce okazjonalnie wykorzystywane do kąpieli – wykorzystywany do kąpieli wydzielony i oznakowany fragment wód powierzchniowych niebędący kąpieliskiem,
- pływalnia – obiekt kryty lub odkryty, z wodą przepływową, przeznaczony do pływania lub kąpieli, posiadający co najmniej jedną nieckę basenową, z trwałym brzegiem i dnem, wyposażony w urządzenia sanitarne, szatnie i natryski,
- inne obiekty dysponujące nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości powyżej 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m.
Uczestnicy wycieczek oraz kadra, przebywając na obszarach wodnych, w trosce o bezpieczeństwo własne i innych osób są zobowiązani do:
- zapoznania się z zasadami korzystania z danego terenu, obiektu lub urządzenia i ich przestrzegania,
- stosowania się do znaków nakazu i zakazu umieszczanych przez upoważnione podmioty,
- zapoznania się i dostosowania swoich planów aktywności do umiejętności oraz aktualnych warunków atmosferycznych,
- użytkowania sprzętu odpowiedniego do rodzaju podejmowanej aktywności, sprawnego technicznie i zgodnie z jego przeznaczeniem i zasadami użycia,
- bezzwłocznego informowania odpowiednich służb ratowniczych lub podmiotów wykonujące ratownictwo wodne o zaistniałym wypadku lub zaginięciu osoby oraz o innych zdarzeniach nadzwyczajnych mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo osób.
Na obszarach wodnych stosowane są specjalne oznaczenia stref związanych z umiejętnościami pływania.
W tym celu wykorzystywane są kolorowe boje:
- czerwone – oznaczają strefę dla nieumiejących pływać, o głębokości wody nie większej niż 120 cm,
- żółte – oznaczają strefę dla umiejących pływać, o głębokości wody do 4 m,
- białe – wyznaczają wydzielony brodzik dla dzieci, o głębokości wody do 40 cm.
Jeżeli granice stref dla umiejących i niemiejących pływać wyznaczają granice pomostów, wówczas nie wykonuje się oznaczeń tych stref kolorowymi bojami.
Na obszarach przeznaczonych do kąpieli spotkamy również flagi informujące o aktualnej sytuacji:
- flaga biała – oznacza, iż kąpiel jest dozwolona,
- flaga czerwona – oznacza, iż aktualnie jest zakaz kąpieli,
- brak flagi – oznacza brak dyżuru ratowników.
Wybierając się z uczestnikami wycieczki nad wodę, trzeba wziąć pod uwagę, że optymalne warunki do kąpieli to woda o temperaturze wyższej niż 18°C i temperatura powietrza
wyższa od temperatury wody o 4–5°C. Najbardziej optymalna do kąpieli jest woda o temperaturze 22–25°C.
Jeżeli podczas wycieczki czy spływu kajakowego będziemy korzystać ze sprzętu pływającego, należy przestrzegać następujących zasad:
- kajaki i łodzie, z których korzystają uczestnicy wycieczek, trzeba wyposażyć w sprzęt ratunkowy,
- ze sprzętu pływającego mogą korzystać jedynie osoby przeszkolone w zakresie jego obsługi oraz posługiwania się wyposażeniem ratunkowym,
- niedopuszczalne jest używanie łodzi i kajaków podczas silnych wiatrów.
Niedopuszczalne jest urządzanie ślizgawek i lodowisk na rzekach, stawach, jeziorach i innych zbiornikach wodnych.
Wypadki podczas wycieczek
Kierownik oraz opiekunowie powinni mieć wiedzę na temat postępowania w sytuacji wystąpienia wypadku podczas wycieczki szkolnej. Podkreślić należy, że wypadek zaistniały w szkole zaliczany jest do tzw. wypadków powstałych w szczególnych okolicznościach.
Kierownik wycieczki musi zadbać o apteczkę, w składzie której powinny znaleźć się niezbędne środki opatrunkowe oraz wyposażenie adekwatne do rodzaju wycieczki i wynikających z niej zagrożeń. W przypadku wątpliwości odnośnie składu apteczki warto skonsultować go z pielęgniarką szkolną, lekarzem lub ratownikiem.
Na smartfonie warto zainstalować bezpłatną aplikację Ratunek, która jako jedyna jest zaaprobowana przez ochotnicze służy ratunkowe GOPR, TOPR, MOPR, WOPR i dołączona do oficjalnego systemu powiadamiana o zgłoszeniu wypadku. Aplikacja w trakcie zgłoszenia wypadku podaje ratownikom dokładną lokalizację osoby dzwoniącej. Więcej informacji o aplikacji na stronie: www.ratunek.eu.
Kierownik lub opiekun, którzy powzięli wiadomość o wypadku, zobowiązani są w pierwszej kolejności zapewnić poszkodowanemu uczniowi opiekę, w szczególności poprzez sprowadzenie na miejsce wypadku fachowej pomocy medycznej. W miarę możliwości powinni również udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy. O każdym wypadku należy niezwłocznie powiadomić dyrektora szkoły. Dyrektor lub upoważniony przez niego pracownik szkoły o wypadku powiadamiają niezwłocznie: rodziców lub opiekunów poszkodowanego, pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, społecznego inspektora pracy, organ prowadzący szkołę oraz radę rodziców. Ponadto o wypadku śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym należy natychmiast zawiadomić prokuratora i właściwego kuratora oświaty, a o wypadku, do którego doszło w wyniku zatrucia – państwowego inspektora sanitarnego.
W zakresie postępowania powypadkowego zastosowanie mają przepisy Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.
W razie zaistnienia wypadku, po zakończeniu postępowania powypadkowego, dyrektor zobowiązany jest do omówienia z pracownikami szkoły okoliczności i przyczyny wypadków oraz ustalenia środków niezbędnych do zapobieżenia im w przyszłości. Warto także omówić zaistniałą sytuację z uczniami, aby zminimalizować występowanie wypadków spowodowanych przez samych uczestników wycieczek.
Podsumowanie i rozliczenie wycieczki
Na kierowniku wycieczki spoczywa obowiązek podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki po jej zakończeniu oraz poinformowania o tym dyrektora szkoły i rodziców, w formie i terminie przyjętych w danej szkole. Sposób podsumowania i oceny, a także rozliczenia wycieczki powinny określać wewnętrzne procedury obowiązujące w szkole, np. regulamin organizowania wycieczek. Należy pamiętać, że rodzice, poza rozliczeniem finansowym, chcieliby zapewne poznać efekty zrealizowanej wycieczki, a także aspekty wychowawcze związane z jej przebiegiem i zachowaniem dzieci. Podsumowaniem wycieczki może być np. sprawozdanie z jej przebiegu opracowane przez kierownika wspólnie z opiekunami. Przebieg wycieczki oraz realizacja zaplanowanego programu, w szczególności stopień osiągnięcia zaplanowanych celów, powinny zostać omówione także z uczestnikami wycieczki.