Za zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki odpowiada co prawda organ prowadzący szkołę, niemniej zarówno dyrektor szkoły, jak i nauczyciele odpowiadają za bezpieczeństwo dzieci i uczniów powierzonych opiece szkoły. Wynika to wprost z art. 68 ust. 1 pkt 6 ustawy Prawo Oświatowe oraz art. 6 pkt 1 ustawy Karta Nauczyciela. Aby w pełni realizować nałożone na dyrektora i nauczycieli zadania w zakresie zapewnienia uczniom bezpieczeństwa, należy przede wszystkim znać podstawowe zasady określone w przepisach prawa, gdyż podstawową zasadą jest niedopuszczenie do realizowania zajęć, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo osób powierzonych opiece szkoły. W niniejszym artykule skupimy się na kilku obszarach działalności szkoły w kontekście bezpieczeństwa uczniów i innych osób przebywających pod opieką szkoły.

Nieodpuszczalne jest rozpoczęcie zajęć, jeżeli pomieszczenie lub inne miejsce, w którym mają być prowadzone zajęcia, lub stan znajdującego się w nim wyposażenia stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa.

Jeżeli stan zagrożenia powstanie lub ujawni się w czasie zajęć należy zajęcia niezwłocznie przerwać i wyprowadzić z zagrożonych miejsc osoby powierzone opiece szkoły.

Dyrektor albo upoważniona przez niego osoba prowadzi rejestr wyjść grupowych uczniów, z wyjątkiem wycieczek, o których mowa w odrębnych przepisach. Rejestr zawiera: datę, miejsce i godzinę wyjścia lub zbiórki uczniów, cel lub program wyjścia, miejsce i godzinę powrotu, imiona i nazwiska opiekunów, liczbę uczniów oraz podpisy opiekunów i dyrektora.

Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy

Pierwsza pomoc polega na objęciu opiekę poszkodowanego lub chorego możliwie jak najszybciej po wypadku lub wystąpieniu nagłej choroby. Pierwsza pomoc pozwala przede wszystkim ratować życie i zdrowie przed przybyciem służb ratunkowych, dlatego ważna jest znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy. Należy przy tym pamiętać, że za nieudzielenie pierwszej pomocy grożą konsekwencje karne. Dlatego wszyscy pracownicy szkoły podlegają obowiązkowemu przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy.

Dyrektor szkoły ma ponadto obowiązek

1. zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
2. wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy,
3. wyznaczyć pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
4. zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.

Dyrektor szkoły powinien zapewnić również apteczki wyposażone w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy, które powinny znajdować się w szczególności w:

• pokoju nauczycielskim,
• pokoju nauczycieli wychowania fizycznego,
• laboratoriach,
• pracowniach,
• świetlicy,
• warsztatach szkolnych,
• pokoju kierownika internatu (bursy),
• kuchni.

Obsługa apteczek powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. Przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy osób, wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy.

Miejsca usytuowania apteczek powinny być odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polską Normą, i łatwo dostępne.

Teren szkoły

Teren szkoły powinien być ogrodzony, właściwie oświetlony i wyposażony w instalację do odprowadzania ścieków i wody deszczowej. Drogi, przejścia i boiska muszą mieć równą nawierzchnię, a przejścia należy dodatkowo oczyszczać ze śniegu i lodu i zabezpieczać przed poślizgiem.

Szczególnie należy zwrócić uwagę, by wszelkie otwory kanalizacyjne, studzienki i inne zagłębienia na terenie szkoły były zakryte odpowiednimi pokrywami lub trwale zabezpieczone w inny sposób.

Szlaki komunikacyjne wychodzące poza teren szkoły należy zabezpieczyć się w sposób uniemożliwiający bezpośrednie wyjście na jezdnię. W miarę możliwości szlaki komunikacyjne powinny być kierowane na ulicę o najmniejszym natężeniu ruchu.

Przed rozpoczęciem zajęć, nauczyciel powinien ocenić stan miejsca, w którym będzie realizował zajęcia.

Obiekt szkoły

Budynek i pomieszczenia szkoły również muszą spełniać określone przepisami wymagania dotyczące bezpieczeństwa osób przebywających w szkole. W pomieszczeniach szkoły należy zapewnić właściwe oświetlenie, wentylację i ogrzewanie, zaś miejsca pracy oraz pomieszczenia, do których jest wzbroniony dostęp osobom nieuprawnionym muszą być odpowiednio oznakowane i zabezpieczone przed swobodnym do dostępem do nich.

Aby zapewnić bezpieczne przemieszczanie się uczniów schody muszą być wyposażone w balustrady z poręczami zabezpieczonymi przed zsuwaniem się po nich, a stopnie schodów nie mogą być śliskie. Ponadto otwartą przestrzeń pomiędzy biegami schodów należy zabezpieczyć siatką lub w inny skuteczny sposób.

Uczniom należy zapewnić odpowiednie miejsce na pozostawienie podręczników i przyborów szkolnych. Mogą to być indywidualne szafki uczniowskie, półki w salach lekcyjnych itp.

Aby zapewnić odpowiednie warunki do utrzymania higieny, pomieszczenia sanitarno-higieniczne powinny mieć zapewnioną ciepłą i zimną bieżącą wodę oraz podstawowe środki higieny osobistej. Urządzenia sanitarnohigieniczne muszą być stale utrzymywane w czystości i w stanie pełnej sprawności technicznej.

Jeżeli szkoła nie posiada dostępu do sieci wodociągowej, w szkole należy zapewnić inne źródło wody spełniającej wymagania dla wody zdatnej do picia, np. dystrybutory wody.

Uczniowie w szkole mogą spożywać zarówno własne posiłki, jak i dania przygotowane w stołówce szkolnej. Należy jednak pamiętać, że stołówki muszą zapewniać bezpieczne i higieniczne spożycie posiłków, zaś gorące posiłki uczniowie mogą spożywać wyłącznie w jadalniach lub innych pomieszczeniach wydzielonych w tym celu.

Szkoła zapewnia uczniów również wszelkiego rodzaju materiały dydaktyczne, sprzęty sportowe i inne wyposażenie. Należy w tym miejscu podkreślić, że wszelkie wyposażenie nabywane przez szkołę musi spełniać określone normy i posiada odpowiednie atesty lub certyfikaty. Ponadto sprzęty, z których korzystają uczniowie muszą być dostosowane do wymagań ergonomii.

Każdy uczeń powinien zostać zmierzony i na tej podstawie należy określić rozmiar stolików i krzeseł dostosowany indywidualnie do każdego ucznia. Stoliku i krzesła powinny być stosownie w sposób czytelny i trwały oznakowane w sposób umożliwiający określenie wymiaru (kolor lub rozmiar).

Aktualnie stosuje się 8 rozmiarów mebli szkolny:

Źródło: https://www.gov.pl/web/psse-opole-lubelskie/ergonomiczne-stanowisko-pracy-ucznia

Zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze

Podstawową zasadą podczas prowadzenia jakichkolwiek zajęć w szkole jest prowadzenie ich wyłącznie pod nadzorem upoważnionej osoby.

Przerwy międzylekcyjne uczniowie spędzają pod nadzorem nauczyciela, a jeżeli pozwalają na to warunki atmosferyczne należy umożliwić uczniom spędzanie przerw na świeżym powietrzu. Długość przerw ustala dyrektor po zasięgnięciu opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego. Należy przy tym pamiętać, że mają one umożliwić uczniom spożycie posiłków na terenie szkoły.

Niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek zajęć bez nadzoru upoważnionej do tego osoby.

Higiena i efektywność pracy podczas lekcji zależy w dużej mierze od tygodniowego rozkładu zajęć. Plan lekcji powinien uwzględniać równomierne obciążenie uczniów zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia, zróżnicowanie zajęć w każdym dniu oraz możliwości psychofizyczne uczniów podejmowania intensywnego wysiłku umysłowego w ciągu dnia.

Szczególnie ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków w salach lekcyjnych i innych pomieszczeniach. Istotne jest wietrzenie pomieszczeń, w których odbywają się zajęcia. Należy to czynić w czasie każdej przerwy, a w razie potrzeby także w czasie zajęć.

Pamiętać należy również o bezpieczeństwie cyfrowym uczniów. W tym celu komputery musza mieć zainstalowane i uruchomione oprogramowanie chroniące przed dostępem do niepożądanych treści. Ponadto, jeżeli szkoła zapewnia uczniom dostęp do Internetu (np. hotspot), jest obowiązana podejmować działania zabezpieczające uczniów przed dostępem do treści, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, w szczególności poprzez zainstalowanie i aktualizowanie oprogramowanie zabezpieczające.

W przypadku organizowaniu zajęć polegających na udziale uczniów w pracach na rzecz szkoły i środowiska, należy wcześniej zaopatrzyć uczniów w odpowiednie do wykonywanych prac urządzenia, sprzęt i środki ochrony indywidualnej oraz zapewnić właściwy nadzór i bezpiecznych warunków pracy.

Możliwość zawieszenia zajęć

W pracy szkoły mogą jednak zdarzyć się okoliczności, w których nie będzie możliwe prowadzenie bezpiecznych zajęć. Wówczas zajęcia mogą zostać zawieszone. Przepisy przewidują w tym zakresie poniżej opisane zdarzenia.

W pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia temperatura powinna wynosić co najmniej 18°C, a jeżeli zapewnienie takiej temperatury nie jest, wówczas dyrektor zawiesza zajęcia na czas oznaczony. O zawieszeniu zajęć dyrektor powiadamia organ prowadzący szkołę.

Jeżeli w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych, na danym terenie wystąpi zagrożenie bezpieczeństwa uczniów, związane z utrudnieniem w dotarciu ucznia do szkoły lub powrotem ze szkoły albo w organizacji zajęć w szkole, wówczas organ prowadzący szkołę może zawiesić zajęcia na czas oznaczony.

Dyrektor szkoły, za zgodą organu prowadzącego, może natomiast zawiesić zajęcia na określony czas, jeżeli temperatura zewnętrzna mierzona o godzinie 21:00 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi -15°C lub jest niższa albo na danym terenie wystąpiły inne zdarzenia, które mogą zagrozić zdrowiu uczniów.

Ponadto dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów.

Warsztaty, laboratoria, pracownie oraz stanowiska praktycznej nauki zawodu

Organizując i prowadząc zajęcia warsztatowe, praktycznej nauki zwodu, czy też zajęcia w specjalistycznych pracowniach, należy szczególnie zadbać o bezpieczeństwo podczas użytkowania sprzętu i urządzeń technicznych. Przed dopuszczeniem do zajęć przy maszynach i innych urządzeniach technicznych w warsztatach, laboratoriach i pracowniach, uczniów należy zapoznać z zasadami i metodami pracy zapewniającymi bezpieczeństwo i higienę pracy przy wykonywaniu czynności na stanowisku roboczym. Samo rozpoczęcie zajęć może nastąpić po sprawdzeniu i upewnieniu się przez prowadzącego zajęcia, że stan maszyn i innych urządzeń technicznych, instalacji elektrycznej i narzędzi pracy, a także inne warunki środowiska pracy nie stwarzają zagrożeń dla bezpieczeństwa uczniów.

Uczniów pracujących w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych w celu zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników, a także ze względu na wymagania sanitarnohigieniczne, należy zaopatrzyć w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze.

Istotne jest również dostosowanie stanowisk pracy do warunków antropometrycznych uczniów, a stanowisk pracy wykorzystywanych przez osoby niepełnosprawne – do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności.

W warsztacie, laboratorium i pracowni wywiesza się w widocznym i łatwo dostępnym miejscu regulamin określający zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Maszyny i inne urządzenia techniczne należy utrzymywać się w stanie zapewniającym pełną sprawność działania oraz bezpieczeństwo pracy i nauki. Ponadto urządzenia techniczne muszą być wyposażone w zabezpieczenia chroniące przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwymi wstrząsami, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji lub promieniowaniem. Przy maszynach i innych urządzeniach technicznych lub w ich pobliżu w widocznym miejscu powinny być wywieszone instrukcje bezpiecznej obsługi.

Urządzenia techniczne niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie oznacza się w sposób wyraźny i zabezpiecza przed ich uruchomieniem.

Substancje chemiczne i ich mieszaniny należy przechowywać w odpowiednich pojemnikach zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, opatrzonych etykietami zawierającymi nazwę substancji chemicznej lub mieszaniny tych substancji oraz informującymi o ich niebezpiecznym lub szkodliwym dla zdrowia działaniu.

Substancje chemiczne niebezpieczne i mieszaniny niebezpieczne (w rozumieniu przepisów o substancjach chemicznych i ich mieszaninach) należy przechowywać w zamkniętych pomieszczeniach specjalnie przystosowanych do tego celu.

Dyrektor szkoły ma obowiązek zapewnić i udostępniać karty charakterystyk substancji chemicznych niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych, zgromadzonych w szkole lub placówce, osobom prowadzącym zajęcia z użyciem tych substancji i mieszanin. Prowadzący zajęcia natomiast powinien zapoznać uczniów z kartami charakterystyk substancji chemicznych niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych wykorzystywanych podczas zajęć. Karty te należy umieszczać w łatwo dostępnym miejscu.

Wychowanie fizyczne, zajęcia sportowe, wycieczki i turystyka

Szkoły bardzo często organizują bądź uczestniczą w różnego rodzaju zajęciach sportowych. Z uwagi na ich specyfikę są one dość urazowe i dlatego należy zadbać szczególnie o bezpieczeństwo ich uczestników. Przede wszystkim należy pamiętać, że w czasie zawodów sportowych organizowanych przez szkołę uczniowie nie mogą pozostawać bez opieki osób do tego upoważnionych.

W salach i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw powinny być umieszczone tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego.

Ponadto stopień trudności i intensywności ćwiczeń powinien być dostosowany do aktualnej sprawności fizycznej i wydolności ćwiczących, a ćwiczenia należy prowadzić z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo ćwiczących. Prowadzący zajęcia ma obowiązek zapoznać osoby biorące w nich udział z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach.

Niedopuszczalne jest wydawanie osobom pozostającym pod opieką szkoły sprzętu, którego użycie może stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia, w tym dysku, kuli, młota, oszczepu, łuku, szpady, sportowej broni strzeleckiej – jeżeli szkoła nie ma możliwości zapewnienia warunków bezpiecznego korzystania z tego sprzętu.

Uczestnika zajęć uskarżającego się na dolegliwości zdrowotne zwalnia się w danym dniu z wykonywania planowanych ćwiczeń, informując o tym jego rodziców lub opiekunów.

Bramki i kosze do gry oraz inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie dla zdrowia ćwiczących, są mocowane na stałe. Nie można dopuścić do używania np. prowizorycznie ustawionych bramek, które nie są trwale związane z podłożem.

Osoby pozostające pod opieką szkoły mogą pływać oraz kąpać się tylko w obrębie kąpielisk i pływalni w rozumieniu odrębnych przepisów, zaś nauka pływania może odbywać się tylko w miejscach specjalnie do tego celu wyznaczonych i przystosowanych. Uczącym się pływać i kąpiącym się zapewnia się stały nadzór ratownika lub ratowników i ustawiczny nadzór opiekuna lub opiekunów ze strony szkoły. Niedopuszczalne jest pozostawienie uczniów pod opieką wyłącznie ratownika – nauczyciel ma również obowiązek stałego nadzoru nad uczniami.

Przed każdymi zajęciami należy bezwzględnie sprawdzić stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego.

Organizując wyjścia, wycieczki, imprezy lub inne zajęcia poza szkołą, należy zapewnić szczególna opiekę uczniom biorącym w nich udział. Przy organizacji takich zajęć należy zadbać o właściwą liczbę opiekunów, którą ustala się uwzględniając wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność osób powierzonych opiece szkoły, a także specyfikę zajęć, imprez i wycieczek oraz warunki, w jakich będą się one odbywać.

Analogiczne kryteria należy wziąć pod uwagę ustalając program zajęć, imprez lub wycieczek, przy czym należy pamiętać, że organizację i program wycieczki dostosowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, kondycji, sprawności fizycznej i umiejętności.

Jeżeli specyfika wycieczki tego wymaga, jej uczestników zaznajamia się również z zasadami bezpiecznego przebywania nad wodą.

Niedopuszczalne jest realizowanie wycieczek podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi.

Częste przemieszczanie się podczas wycieczek wymusza na opiekunach obowiązek sprawdzania stanu liczbowego jej uczestników przed wyruszeniem z każdego miejsca pobytu, w czasie zwiedzania, przejazdu oraz po przybyciu do punktu docelowego.

Być może podczas wycieczek zajdzie również możliwość korzystania ze sprzętu wodnego. Wówczas należy pamiętać, że ze sprzętu pływającego mogą korzystać wyłącznie osoby przeszkolone w zakresie jego obsługi oraz posługiwania się wyposażeniem ratunkowym. Kajaki i łodzie, z których korzystają uczestnicy wycieczek, powinien być wyposażone w sprzęt ratunkowy. Niedopuszczalne jest natomiast używanie łodzi i kajaków podczas silnych wiatrów.

Niedopuszczalne jest urządzanie ślizgawek i lodowisk na rzekach, stawach, jeziorach i innych zbiornikach wodnych.

Od pewnego czasu w szkołach funkcjonują strzelnice. Muszą one jednak spełniać warunki określone w ustawie o broni i amunicji. Regulamin strzelnicy powinien być opracowany zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 46 ust. 3 ustawy o broni i amunicji. Przed przystąpieniem do strzelania z broni sportowej uczniów należy zapoznać z zasadami korzystania ze strzelnicy i bezpiecznego obchodzenia się z bronią.

Zajęcia na strzelnicy może prowadzić osoba spełniająca warunki, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 46 ust. 3 ustawy o broni i amunicji.

O zasadach organizacji krajoznawstwa i turystyki dostępny jest odrębny poradnik pod tym linkiem.

Zasady ewakuacji

W sytuacji zagrożenia może okazać się konieczne przeprowadzenie ewakuacji osób przybywających w budynku. Dlatego w widocznym miejscu, w sposób zapewniający łatwy do niego dostęp, umieszcza się na terenie szkoły plan ewakuacji, a drogi ewakuacyjne oznacza się w sposób wyraźny i trwały.

Dyrektor szkoły co najmniej raz na rok (jednak w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia rozpoczęcia zajęć przez nowych uczniów) powinien przeprowadzić praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji z całego obiektu. O terminie próbnej ewakuacji należy powiadomić właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej, nie później niż na tydzień przed jej przeprowadzeniem.

Próbną ewakuację należy przeprowadzić najpóźniej do końca listopada każdego roku szkolnego.

Prace remontowe i obowiązki kontrolne dyrektora

W szkole są zapewne prowadzone wszelkiego rodzaju remonty i konserwacje. Pamiętać należy jednak, że prace remontowe, naprawcze i instalacyjne w pomieszczeniach szkoły powinny być prowadzone pod nieobecność w tych pomieszczeniach uczniów. Zajęcia poza pomieszczeniami szkoły nie mogą odbywać się w tych miejscach, w których prowadzone są tego rodzaju prace.

Jeżeli zajdzie konieczność przeprowadzenia prac remontowych, naprawczych lub instalacyjnych w czasie funkcjonowania szkoły, wówczas te prace należy zorganizować w sposób nienarażający osób pozostających pod opieką szkoły na niebezpieczeństwo i uciążliwości wynikające z prowadzonych prac oraz z zastosowaniem szczególnych środków ostrożności.

Miejsca prowadzenia prac remontowych, naprawczych i instalacyjnych należy zabezpieczyć przed dostępem osób nieuprawnionych, w szczególności uczniów.

Co najmniej raz w roku dyrektor ma obowiązek dokonać kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do szkoły, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki. Efektem kontroli powinno być określenie kierunków ich poprawy bezpiecznych i higienicznych warunków nauki. Z ustaleń kontroli należy sporządzić protokół, który podpisują osoby biorące w niej udział. Kopię protokołu kontroli zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z obiektów należących do szkoły, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki dyrektor przekazuje organowi prowadzącemu.